با همسايگان چگونه رفتار نمائيم؟

منابع مقاله:

آداب معاشرت(18)

همسايه خوب بودن و رفتار خوب داشتن با همسايه، مايه افزايش روزي است.(امام صادق عليه السلام )

ارزش داشتن همسايه خوب و بي آزار بر كسي پوشيده نبوده و نمي توان آن را انكار كرد چرا كه از يك طرف بناي آفرينش انسان بر اساس زندگي جمعي از سوي پروردگار عالم نهاده شده است كه انسانها بدون استثناء، از مدد و ياري يكديگر هيچ وقت بي نياز نبوده و بدون همكاري همنوعان خود ادامه زندگي برايشان ميسّر نيست. و از طرف ديگر لازمه زندگي جمعي در كنار هم بودن است. لذا جامعه اي كه از افراد انسانها تشكيل مي شود، بايد در كنار هم باشند تا بر مشكلات زندگي پيروز شوند و معني در كنار هم بودن همان همسايگي است كه از همسايه هاي دور و نزديك تشكيل مي گردد.

در زندگي اجتماعي، همسايه مهم تر از فاميل انسان است، چرا كه ممكن است فاميل و بستگان در كنار انسان نباشند ولي همسايه (چنانكه از لفظ آن پيداست)، هميشه در كنار انسان و در سايه يكديگر ادامه حيات داده و در غم و شادي همديگر شريك هستند و لحظه لحظه شب و روز، امكانِ دسترسي به همسايه وجود دارد و اين چيزي است كه همگي آن را لمس كرده ايم.

احترام همسايه از ديدگاه قرآن

آفريننده بي همتا و يگانه خالق هستي كه خود؛ انسان را يك موجود جمعي آفريد، پس از سفارش انسانها به توحيد و يگانگي خود و احترام به والدين و فاميل و ايتام و مساكين و فقراء، در مورد همسايه مي فرمايد:

«...همچنين به همسايه هاي دور و نزديك نيكي كرده و احترام نماييد....»⁽¹⁾.

گرچه در معني «قُربي» و «جُنُب» اقوال مفسّران مختلف است، ولي به گفته مرحوم علاّمه طباطبائي(ره)، منظور از «والجار ذي القربي»، همسايه هاي نزديك؛ و از «جارالجنب»، همسايه هاي دور مي باشد، چرا كه خداوند متعال صراحتا هر دو را بيان كرده است.

همسايگان از ديدگاه احاديث

همسايگان بايد از حال و روز همديگر باخبر باشند و بدانند آيا همسايه آنها چه مشكلي دارد، آيا مي تواند به آساني امرار معاش نمايد و يا مشكل خاص ديگري دارد كه ممكن است به دست همسايه حل شود؟ انسان بايد توجه داشته باشد كه ممكن است همسايه اي شب را گرسنه به صبح برساند، چرا كه تنها واجبات از قبيل خمس و زكات و... نيست كه انسان در برابر آن خود را موظّف بداند، بلكه وظائف ديگري هم دارد كه از جمله آنها وظيفه اي است كه نسبت به همسايه ها دارد. در حديثي مي خوانيم:

«به پيامبر صلي الله عليه و آله عرض كردند يا رسول اللّه آيا در مال و دارائي انسان غير از زكات حق ديگري هم هست؟ فرمود: بلي، نيكي به فاميل وقتي پشت كند(قطع رحم كند)، نيكي به همسايه مسلمان. پس هركس شب را با شكم سير بخوابد درحالي كه همسايه مسلمانش گرسنه سر به بالش بگذارد به من ايمان نياورده است. سپس فرمود: جبرئيل پيوسته مرا نسبت به همسايگان توصيه مي كرد به طوري كه گمان بردم براي آنها ارث مقرر خواهد كرد»⁽²⁾.

پس همسايه در قبال همسايه مسلمانش پيش خدا مسئول است و اگر برايش ممكن است، بايد مشكل همسايه را حل كند و الاّ خداوند او را پيش از قيامت در دنيا هم مجازات خواهد كرد.

شخصي به نام «كاهلي» مي گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود:

چون «بنيامين» فرزند يعقوب، از كنار او رفت، فرياد كشيد: خدايا به من رحم نمي كني؟ فرزندانم را بردي و چشمم را گرفتي؟ خداي تبارك و تعالي به او وحي كرد اگر من آنها را ميرانده باشم، زنده شان مي كنم تا آنها را به تو برسانم ولي يادت مي آيد آن گوسفندي را كه سر بريدي و بريان كردي، خوردي و فلان و فلان در همسايگي تو بودند و روزه داشتند و چيزي از آن به آنها ندادي؟»⁽³⁾.

از اين حديث مي فهميم بيش از آن كه ما فكر مي كنيم، در قبال همسايه وظيفه داريم.

در اهميت نيكي و احترام به همسايه همين بس كه اميرمؤمنان علي عليه السلام در وصيّت خود فرمود:

«اللّه اللّه في جِيرانكُم فانَّهُم وَصيَّةُ نبيُّكُم، ما زالَ يُوصي بِهم حتّي ظَنَنّا أنّه سَيُوَرِّثُهُم...».

«درباره همسايگان از خدا بترسيد كه آنان سفارش شده پيغمبرتان هستند، همواره درباره ايشان سفارش مي فرمود تا گمان كرديم براي آنها(از همسايه) ميراث قرار مي دهد(در مالشان سهمي تعيين مي فرمايد)⁽⁴⁾.

در حديث ديگري در اهميت همسايه مي خوانيم:

پيامبر صلي الله عليه و آله در عهدنامه اي كه ميان مهاجرين و انصار و هركس به آنها بپيوندد نوشت:

«1. همسايه مانند خود انسان است نه زيانمند شود و نه گناه بورزد. 2.احترام همسايه مانند احترام مادر است، بايد نسبت به همسايه هم چنين باشد»⁽⁵⁾

و از اينجاست كه هركس بخواهد خانه اي خريداري نمايد، پيش از هرچيز از همسايه هاي آن خانه پرس و جو مي كند كه مبادا در همسايگيِ يك همسايه ناباب قرار گيرد، چرا كه همسايه بد كمر انسان را مي شكند چنانكه در حديثي مي خوانيم:

امام باقر عليه السلام مي فرمايد: «مِن القواصِمِ الفواقر الّتي تقصِمُ الظّهْرَ جارُ السُّوء إنْ راي حسنةً أخفاها و إن راي سيّئَةً أفشاها»⁽⁶⁾.

«از بلاهاي شكننده كه كمر را مي شكند، همسايه بد است، اگر خوبي از تو ببيند، آن را نهان سازد و اگر بدكرداري بيند، فاش سازد».

اما در مقابل، اگر همسايه خوب باشد، علاوه بر فوايدي كه براي انسان دارد، حداقلّ آزارش به همسايه نمي رسد، در اين زمينه امام صادق عليه السلام مي فرمايد:

«المُؤمنُ مَن آمنَ جارُهُ بوائقِه»⁽⁷⁾. «مؤمن كسي است كه همسايه اش از ستم و دغلكاري او در امان باشد».

باز حديثي ديگر از پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله : در باره اهميت همسايه و نقش آن در زندگي جمعي انسانها، كه فرمود:

«مَن كانَ يؤْمِنُ بِاللّهِ وَ اليومِ الآخر فَليَحسنْ إلي جارِه»⁽⁸⁾.

كسي كه ايمان به خدا و روز رستاخيز دارد، بايد به همسايگان خود نيكي كند».

همچنين امام صادق عليه السلام مي فرمايد:

«حُسن الجوارِ يزيدُ فِي الرِّزق»⁽⁹⁾. «همسايه خوب بودن و رفتار خوب داشتن با همسايه مايه افزايش روزي است».

همسايه كيست؟

چنانكه از آيه شريفه هم استفاده مي شود، منظور از همسايه كساني هستند كه در اطراف خانه انسان، خانه داشته باشند و شبانه روز در هر لحظه و ساعت اگر بخواهند، بتوانند همديگر را ببينند و مشكلات خود را در ميان بگذارند اما آيا حد و حدودي هم بيان شده يانه؟ به بيانات پيشوايان معصوم عليهم السلام خود كه آنها تفسير كننده واقعي كلام خدا و خودشان سمبل همسايه خوب و نشان دهنده رفتار درست با همسايگان بودند، مراجعه مي نماييم تا حدود آن را روشن سازند:

در احاديث آمده است تا چهل خانه از هر چهار طرفِ خانه انسان همسايه محسوب مي شود.

از امام صادق عليه السلام سؤال شد حدود همسايگي چقدر است؟ فرمود: چهل خانه از هر چهار طرف. «ما حدُّ الجار؟ قال: أربعينَ دارا من كُلِّ جانبٍ»⁽¹⁰⁾.

همچنين فرمود: «كُلِّ أربعينَ دارا جيرانٌ مِن بين يديه و مِن خلفه و عن يمينه و عن شماله». همه چهل خانه از جلو و پشت و راست و چپ، همسايه محسوب مي شود»⁽¹¹⁾.

اگر چهل خانه از هر چهار طرف حساب كنيم تقريبا تمامي يك شهر كوچك را در برمي گيرد (چون اگر خانه هر انساني را مركز دايره اي فرض كنيم كه شعاع آن از هر طرف چهل خانه باشد، با يك محاسبه ساده درباره مساحت چنين دايره اي روشن مي شود كه مجموع خانه هاي اطراف آن را تقريبا پنج هزار خانه تشكيل مي دهد كه مسلما شهرهاي كوچك بيش از آن خانه ندارند)⁽¹²⁾.

اما آيا همسايه خوب و بد كيست؟ انشاء اللّه در شماره آينده.

ادامه دارد

1. «...والجارِ ذِي القُرْبي وَ الجارِ الجُنُبِ...».(سوره نساء، آيه 36).

2. بحارالأنوار، ج74، ص 151، ح8.

3. اصول كافي، ج4،(دوجلدي)، ص 498.

4. نهج البلاغه فيض الإسلام، ص 977، وصيّت 47.

5. «انّ رسول اللّه كتب بين المهاجرين ء و الأنصار و مَن لحقَ بهم من أهلِ يثربَ انّ الجار كالنّفس، غير مُضارٍّ و لا آثم و حرمة الجار كحرمةِ اُمّه». (اصول كافي، ج4(دوجلدي)، ص 498).

6. همان، ص 501.

7. همان، ص 500.

8. تفسير نمونه به نقل از تفسير المنار، ج5، ص 92، ط بيروت.

9. بحار، ج74، ص 153.

10. بحارالأنوار، ج74، ص 151.

11. تفسير نورالثقلين، ج1، ص 480 - اصول كافي، ج4(دوجلدي)، ص 501، باب حد الجوار، ح1.