از خدا خواهيم توفيق ادب        بي ادب محروم باشد از لطف رب

بي ادب تنها نه خود را داشت بد           بلكه آتش در همه آفاق زد

«مجلس اول »

© سرآغاز سخن

© طهارت فقهيه

© حقيقت نوراني وضو

© تاريكي حق ملاقات با روشنايي را ندارد

© نكته اي در فهم قصص قرآني

© تطبيق وقايع قرآني در سير انساني

© تطهير نمودن تن براي نزديكي به شجره دنيا

 

«بسم الله الرّحمن الرّحيم»

 سرآغاز سخن

الحمدلله ربّ العالمين و صلّي علي سيّدنا و نبيّنا ابي القاسم محمّد و علي اهل بيته الطّيّبين الطّاهرين و علي جميع الانبياء و المرسلين و علينا و علي عباد الله الصّالحين.

اولين شب محرم سال 1418 قمري است كه توفيق تشرف محضر انور بسياري از خواهران و برادران عزيز به ما روي آورده است. موضوع بحث را به لطف خدا مراتب طهارت قرار مي‌دهيم تا - ان شاء الله- به عنوان ابتدائي ترين عمل و مرحله براي رسيدن به كمالات انساني باشد. استدعاي ابتدائي اين كمترين از محضر عزيزانم آن است كه مجلس را به صورت مجلس علم و عمل بپندارند و هم گوينده و هم شنوندگان گرامي سعي نماييم در فكر توفيق عمل آنها قرار بگيريم. استدعاي بعدي ما اين است كه سعي كنيم مجلس خود را مجلس انس قرار دهيم تا دلها به همديگر نزديك شوند زيرا آنچه اصل و محور است نزديكي دلها است نه نزديكي تن.

در قرآن كريم در سوره مبارك حشر راجع به كفار آمده است كه ايشان در دنيا به ظاهر با همديگر جمع اند امّا در دل، از يكديگر متفرقند لذا جهنّميان در قيامت برخلاف بهشتيان كه همدلند و رويشان به طرف هم است، با هم همدل نيستند و از يكديگر روي گردانند كه: «يوم يفرّ المرء من اخيه و امّه و ابيه و صاحبته و بنيه»[1] قرآن بهشتيان را نسبت به هم همرو مي‌داند و مي‌فرمايد: ايشان در بهشت با «كأس معيني» كه در دست دارند به همديگرتعارف مي‌كنند. اما در مورد اهل جهنّم مي‌فرمايند: ايشان در قيامت هم از دست برادرانشان در فرارند و هم از دست خواهرشان. هم از پدر و مادر خود گريزانند و هم از همسر خود كه نزديكترين فرد جسمي و محرمي با آنها است فرار مي‌كنند. اين سلسله اشخاص در آيات را بايد بيشتر توجه كرد.

خداوند در ابتداي آيه شريفه فرمود: در روز قيامت حتي دو برادر نيز با مشاهدة حال يكديگر از هم فرار مي‌كنند، يعني برخلاف آنچه كه در عالم دنيا مشهود است و معمولاً‌ دو برادر خواهان نزديكي و رويارويي بيشتر با يكديگرند اما در قيامت دو برادر پس از ظهور آنچه در باطن دارند از همديگر نيز فرار مي‌كنند، و حتي نزديكتر از دو برادر نيز كه پدر و مادر فردند از فرزند خود خواهند گريخت. از پدر و مادر نزديكتر به انسان، همسر انسان است.

در آيه شريفه فرمود: در روز قيامت نه تنها برادر از برادر و پدر و مادر از فرزند بلكه همسر جهنّميان نيز با مشاهده احوالشان از ايشان گريزان خواهد بود. بعد از همسرتنها كسي كه بيشترين انس و الفت را با انسان دارد فرزند انسان است. زيرا همسر در ابتدا غير بود و بعد با انسان انس گرفت كه نعوذ بالله شايد برسد روزي كه اين انس با يك طلاق منقطع گردد امّا فرزند جگر گوشه انسان است و علْقه و ارتباط فيمابين پدر و فرزند با هيچ امري گسستني نيست كه؛ «الولد سرّ أبيه»، فرمود: بلكه از همسر نزديكتر به انسان نيز كه همان فرزندانند از جهنمي خواهند گريخت.

در دنيا معمولاً برادر و برادر، زن و شوهر، فرزندان و پدر و مادر به هم نزديكند كه اگر قرار باشد هر كدام اينها منزلي داشته باشند سعي مي‌كنند در محيطي كنار همديگر زندگي كنند اما قرآن كريم مي‌فرمايد: چه بسا همين‌هايي كه به ظاهر باهمند، در دل با همديگر نيستند.  هر كسي كه دلش به دل ديگري راه داشت قطعاً اين دو دل به هم رو مي‌كنند و چون رو مي‌كنند چهره ها و بدنشان نيز به يكديگر رو مي‌كنند. امّا اگر دلي به دلي ديگر راه نداشت مي‌بينيد كه بدن و چهره‌هايشان نيز از يكديگر روي بر مي‌گردانند و هر وقت به هم مي‌رسند، از هم پشت مي‌كنند در اين هنگام گرچه به ظاهر با هم جمع مي‌شوند اما اگر اهل دلي در بين آنها باشد كه چشم دل اوباز باشد خواهد ديد كه آنها از يكديگر پشت كرده اند. اما اگر دو دل با هم مأنوس باشند اهل باطن در خواهند يافت كه اين دو به هم رو كرده‌اند ولو اينكه يكي مثلاً در آمل و ديگري در فلان نقطه از دورترين نقاط كشور باشد. آنچه ملاك است رو كردن «قلبها» است، بايد اين را دنبال كرد كه اگر دلها به هم رو كنند قهراً موّفقيّت هست در غير اين صورت راهي جز افتراق و جدائي نخواهد بود. زيرا نهايت راه يا همچون بهشتيان اجتماع است ويا همانند دوزخيان افتراق است. لذا بايد در ادامه جلساتمان به اين معني بيشتر عنايت كنيم.

و اكنون وارد بحث مي‌شويم كه راجع به طهارت و مراتب آن است.

 

طهارت فقهيه:

«طهارت» حاوي يك معناي ظاهري و يك معناي باطني است. معناي ظاهري طهارت «پاكي» است. ما در سلسله جلساتمان –ان شاء‌ الله- قصد داريم كه مباحث مربوط به معناي باطني طهارت را تقديم حضورتان كنيم. در ابتدا درباره طهارت ظاهري عرض مي‌كنيم كه اين طهارت در سه بخش وضو، غسل، و تيمم حاصل مي شود و اين طهارتي است كه در فقه مطرح است. طهارت فقهيه را در فقه براي اين مطرح فرموده اند كه بدن انسان را از نجاستهاي ظاهري پاك كند كه فقه شريف مربوط به بدن و اعمال قالبيه آن همانند نماز و روزه و احكام شرعي است كه با انجام آن انسان در مرتبه بدن به مقام تجليه مي‌رسد و تجليه مربوط به ظاهر انسان است كه مطابق قوانين شرع و احكام شرعي آن آراسته مي‌شود لذا فقه شريف بايد در متن انسان و اجتماع پياده شود تا هر دو را تجليه نمايد.

 

حقيقت نوراني وضو:

شاخصة مرتبة طهارت را «وضو» تشكيل مي‌دهد. در يك روايت آمده است كه «الوضوء نور» وضو گرفتن نور است در روايتي ديگر آمده: اگر شخص با وضويي قبل از اينكه وضويش را باطل كند، وضوي ديگري بگيرد او نور بر نور افزوده است كه «الوضوء علي الوضوء نور علي نور».

در نكته 730 هزار و يك نكته حضرت مولاي مكرّمم آمده است:

شيخ رئيس در فصل دوم مقاله اُولي قانون در حفظ صحّت عين گويد: و ممّا يجلوا العين و يحدّها الغوص في الماء الصافي و فتح العين في داخله (يعني از جمله چيزهايي كه جلا مي‌دهد چشم را و حفاظتش مي‌كند فرو رفتن در آب صافي و گشودن چشم در داخل آن است.) در تفسير نور الثقلين حديث 127 آن اين است: في كتاب علل الشرايع باسناده إلي ابن عباس قال: قال رسول الله  _ صلي الله عليه و آله و سله_  افتحوا عيونكم عند الوضو لعلّها لا تري جهنّم (يعني در حين وضو چشمانتان را بگشائيد تا بدين طريق چشمانتان از آتش جهنم برحذر باشد)

جهنم عين، رمد و عمي و ساير امراض آن است أعاذنا الله و ايّاكم منها.

براي اينكه بحث وضو را دنبال كنيم، نكته 365 هزار و يك نكته حضرت مولي (روحي فداه) را تلاوت مي‌كنيم تا بعد به شرح و بيان آن بپردازيم، در نكتة مذكور آمده است:

«في ترك الاطناب في شرح الشهاب» (حديث 229) امتي الغر المحجلون يوم القيامه من آثار الوضوء. گفت پيامبر  _ صلي الله عليه و آله و سله_ : امت من از اثر دست و روي شستن روي سپيد و دست و پاي سپيد باشند بدان كه ايزد تعالي چون نماز را واجب كرد نخواست كه بندگان وي به دنيا آلوده، به خدمت آيند، ايشان را فرمود كه وضو كنند و با اين چهار عضو مخصوص كرد زيرا كه آدم اوّل روي به درخت گندم كرد و به پاي رفت و به دست از درخت گندم باز كرد و بر سر نهاد و بر حوّا آمد. ايزد «عزّ اسمه» اين چهار عضو گناهكار را بفرمود: «شستن به گاه خدمت».

 

تاريكي، حق ملاقات با روشنايي را ندارد:

جناب رسول  _ صلي الله عليه و آله و سله_  فرمودند: خداوند وقتي نماز را واجب كرد، ديد كه بندگانش آلوده‌اند لذا دستور داد كه بندگان قبل از ورود به نماز، اوّل روشن گردند و سپس وارد منطقه روشنايي «صلوة» شوند. زيرا بندة آلوده حقِ مشرف شدن به زيارت نماز را ندارد. چون نماز پاك است و حقيقت آن تماماً طهارت است كسي كه وضو ندارد وجودش تاريك است و كسي كه تاريك باشد حق ملاقات با نماز را كه نور است نخواهد داشت. پيامبر فرمود: خداوند وضو را واجب نمود زيرا كه نخواست بندگانش با دنيايي كه بدان آلوده اند وارد در نماز شوند زيرا بنده به دنيا آلوده است و شبانه روز در اين آلودگي به سر مي‌برد. نتيجه اينكه انسان با وضو گرفتن خود را آماده مي‌سازد براي ورود در منطقه نوراني ديگري به نام نماز.

 

نكته اي در فهم قصص قرآني:

به مناسبت بحث نكته اي را بيان مي‌نمايم كه اين نكته به عنوان رمزي در فهم قصه هاي قرآن كريم است و آن اينكه: هر چه را در قرآن مي‌خوانيد از قصه حضرت آدم «عَلَيهِ السَلام» كه اولين قصه سوره بقره است، گرفته تا قصه هاي حضرت موسي «عَلَيهِ السَلام»، حضرت ابراهيم «عَلَيهِ السَلام»، حضرت عيسي «عَلَيهِ السَلام»، حضرت نوح «عَلَيهِ السَلام» و ديگر انبياء عظام، بدانيد كه اينها فقط صرف پرداختن به يك داستان نيست بلكه رمز اين قصه ها در قرآن آن است كه هر كسي بخواهد از حيوان بودن به در آيد و به مقام انسانيّت برسد بايد مسيري را طي كند كه در اين مسير همانند پيغمبران دچار حوادث و موانع شود و با مشكلاتي برخورد كند. مثلاً اگر كسي از امشب بگويد: خدايا مي‌خواهم بيايم تا تمام آنچه را كه فرمودي، عمل كنم از فردايش خواهد ديد كه مشكلي برايش پيش آمده است همانند مشكل حضرت آدم«عَلَيهِ السَلام»، يك حادثه اي براي او اتفاق افتاده است و همانند حادثه حضرت موسي «عَلَيهِ السَلام»، يك واقعه اي براي او رخ داده است همانند واقعه حضرت عيسي «عَلَيهِ السَلام» و ... خداوند نيز در قرآنش مي‌فرمايد اگر در مسير انسانيت مشكلي شبيه مشكل حضرت آدم «عَلَيهِ السَلام»، پيدا كردي اينگونه حلّش كن و يا اگر شبيه حضرت موسي دچار مشكل شده اي راه حل آن اينگونه است. به تعبير ديگر  وقايع قرآن مربوط به مورد خاص نيست كه تا قرآن همانند كتاب قصّه و داستاني تلقّي گردد، بلكه قصص قرآني و نقل وقايع و حوادث مهم در امور مختلف براي شرح و بيان اطور وجودي انسان و شئون مختلف اوست. يعني قرآن از بدو تا ختم تفسير انفسي انسان است.

نتيجه كلام اينكه ما نپنداريم قرآن يك داستاني گفته كه حضرت آدمي بود، اين حضرت آدم در يك بهشتي زندگي مي‌كرد، به او گفته بودند به گندم نزديك نشو و او هم نزديك شد و از آن خورد و از بهشت بيرونش كردند، تا از آن به بعد سوالهاي فراواني پديد آيد كه مثلاً: آدم ابتدا در كجا بود؟ چگونه او را ساختند؟ آن بهشت در كجا بود؟ چگونه به گندم نزديك شد؟ مگر در بهشت گندم و جو هم وجود دارد؟ و مگر آنجا ممنوعيتي هم هست؟ چرا از آنجا بيرونش كردند؟ و دهها سؤال ديگر... سرّ تمام اين سؤالاتي كه براي افراد پيش مي‌آيد اين است كه خيال كرده اند قضية حضرت آدم و مانند آن صرفاً به عنوان پرداختن به يك قصه در قرآن است و حال اينكه عرض كرديم اينگونه نيست بلكه همه قصص قرآني بيان اطوار وجودي انسان در سير تكاملي او است كه سفرنامه هاي انبياء در مقام شهود حالات ما است وگرنه انسانهاي كامل همانند سفراي الهي منزه از خطا و اشتباهند و اين لطيفه را روح ديگري است كه براي اهل آن با تدبّر تام معلوم است كه انسان كامل را روي به جانب حق است كه مظهر اسماء‌الله است و چهره‌اي به جانب خلق است كه اطوار وجودي آنها را به آنها نشان مي‌دهد  تا در مسير تكامل، شوق به كمال يابند فافهم.

 

تطبيق وقايع قرآني در سير انساني:

همچنانكه گفتيم بايد تمامي آيات قرآن را از بدو تا ختم آن در نفس و اطوار وجودي و شئون اطوار آن پياده نمود. به عنوان مثال يكي از آياتي كه اشارة مستقيم به ذبح خُلق و خوي هاي ناشايست و كندن و نابود نمودن آنها از حريم دل دارد آية 260 از سوره مباركه بقره است كه از جانب ابراهيم خليل چنين حكايت مي‌نمايد كه «و اذ قال ابراهيم ربّ أرني كيف تحيي الموتي قال أولم تؤمن قال بلي و لكن ليطمئن قلبي قال فخذ أربعه من الطير فصرهنّ إليك ثم اجعل علي جبل منهنّ جزءاً ثم ادعهنّ يأتينك سعياً و اعلم انّ الله عزيز حكيم».

يعني: و چون ابراهيم گفت بار پروردگارا به من بنما كه چگونه مردگان را زنده خواهي كرد، خداوند فرمود: باور نداري؟ گفت آري باور دارم لكن مي‌خواهم تا به مشاهدة آن، دلم آرام گيرد. خداوند فرمود: چهار مرغ بگير و گوشت آنها به هم درآميز نزد خود، آنگاه هر قسمتي بر سر كوهي بگذار پس آن مرغان را بخوان تا بسوي تو شتابان پرواز كنند و آنگاه بدان كه خداوند بر همه چيز توانا و به حقايق امور عالم داناست.

همانگونه كه در ظاهر آيه شريفه آمده است جناب ابراهيم «عَلَيهِ السَلام» در اين كريمه خواست تا حقيقت اسم شريف «محيي» را مسّ نموده و در مقام شهود آن برآيد لذا از حق متعال چگونگي احياء را طلب كرد كه «ربّ أرني كيف تحيي الموتي» لذا به حضرتش گفته شد چهار مرغ كه عبارتند از كركس و اردك و طاووس و خروس را بگير و پاره پاره كن و گوشتهاي آنها را در هم بنما و بالاي هر كوهي قسمتي از آن را بگذار، سپس آنها را بخوان تا به سوي تو شتابان پرواز كنند.

حضرت اين چهار مرغ راتهه كرد و آنها را در هم كوبيد و با هم مخلوط كرد و بالاي ده قلّه كوهي نهاد، سپس آنها را صدا زد و اين ذرات درآميخته از هم تفكيك شدند و هر يك از آن چهار تا بار ديگر تشكيل شده و به سوي حضرتش پرواز كردند.

اگر چه اكنون درصدد انكار تحقّق چنين قضيه اي در خارج نيستيم چرا كه از نظر عقلي وقوع قضايايي از اين قبيل ممكن بوده و استحاله عقلي ندارد زيرا انسان كامل صاحب ولايت كليه است و وي را دست تصرّف بر مادّه كائنات است.

اما با توجه بدين اصل كه قرآن صورت كتبيّة انسان كامل است و تمامي آيات آن حكايت از احوال گوناگون سالك اِلي الله در سير صعودي دارد، عمده آن است كه اهتمام وافر به دريافت تفسير انفسي آيات داشته باشيم.

به عنوان مثال در حديثي از صادق آل محمّد  _ صلي الله عليه و آله و سله_  مي‌خوانيم كه‌آقا فرمودند: حيوانات صُوَر و مُثُلِ اعمالِ شما هستند.

اين حكم حكيم صادر از لسان عصمت مبيّن بسياري از حقايق در آيات وروايات خواهد بود. في المثل بايد ديد هر يك از انواع اربعة مذبوحه كه عبارت بود از كركس و اردك و طاووس و خروس حاوي چه خصائصي است كه در آية شريفه امر به ذبح آنها شده است. به تعبير ديگر هر يك از اين حيوانات بيانگر چه خُلق و خوي زشتي هستند كه حق متعال به پيغمبر خود دستور ذبح و نابودي آنها را صادر مي‌نمايد. با مطالعه و تأمّل در خصوصيات اين حيوانات دانسته مي‌شود كه هر كدام از اينها حاوي صفاتي هستند كه وجود آنها در انسان رذيله به حساب آمده و او را مستحقّ عقاب خواهد ساخت مثلاً صفت بارز خروس شهوتراني است كه وجود آن كه افراط در شهوت است، در انسان رذيله بشمار مي‌آيد و يا اينكه خصوصيّت غالب بر طاووس ميل به زر و زيور و نقش و نگار و زيبايي و تجملات دنيايي و كبرو خودخواهي است كه باز هم وجود آن در انسان از خصائص ناپسند بشمار مي‌آيد. همچنين است صفاتي چون لجن خوري و مرده خواري كه به ترتيب در حيواناتي چون اردك و كركس نمودِ بيشتري دارد و هريك از آنها در انسان مانع از رسيدن او به كمالات لايق انساني مي‌شود. لذا بايد هر يك از اين صفات را در خود كشت تا بالهاي طيران به عالم قدس گشوده شود.

حضرت مولي (روحي فداه) در باب دوم دفتر دل اشاره به حقايق مذكور دارند، آنجا كه مي‌فرمايند:

بـراي مسّ ســرّ اسم محيـــي          بخواهد از خدايش كيف تحـيي

بــاذن او بيــابد رهنمـــون را              بگيـرد چهـار مرغ گونه گون را

چه مرغــان شگفـت پر فسوسي    ز نسر و بط و طاووس و خروسي

نمــايد هــر يكي را پـاره پـاره      بـه هر كـوهي نهـد جزئي دوباره

بخــواند نـــام آنـان را به آواز            كه در دم هر چهـار آيـد به پرواز

تـرا هر چهـار مرغ انـدر نهادست       كه روحت از عروجش اوفتادست

تـرا تــا خسّت نفـس است، بطّي   كـه بـالاي و لجن، در بحر و شطّي

همي جـو شد ز شهوت، ديك، داني     ز فــارف آنِ طاووس است و آنـي

چـو نسري، كــركس مردار خواري  ببيـن انــدر نهــاد خـود چه داري

بِكُــش ايـن چــار مرغ بي ادب را    كه تــا يــابي حيــات بوالعجب را

بدين نكته عليا دانسته مي‌شود كه...

قضية حضرت آدم يك قضية شخصي هفت يا هفتاد هزار سال قبل كه آن جداعلاي ما آدم دچار آن شده است نمي‌باشد بلكه جناب عالي هم اگر بخواهي همانند آدم به سوي آدميت حركت كني، براي تو هم چنين مشكلاتي وجود دارد. به عنوان مثال حضرت آدم آمد تا به سوي آدميت حركت كند اما همين كه همجنس دارد و بايد با همجنسش همبستر شود، اين اوّلين گرفتاري اوست چرا كه جوابگوئي به قوة شهوت كه از جملة آن ميل به مجامعت با جنس مخالف است تعلّق به عالم مادون بشمار آمده و تعلّق با توحّد سازگار نيست، از طرفي همين خدايي كه به من و تو مي‌فرمايد: «عرش و فوق عرش من منتظر توست بيا و خود را بدان جا برسان» همين خدا به من و تو دستور داده كه همسر بگيريد و فرموده: ازدواج نصف دينت را حفظ مي‌كند. اتفاقاً اوّلين مشكلي هم كه در سيرانساني بر هر فردي رخ مي‌دهد همين است. اين را بايد چه كار كرد؟ آيا به آن رو كند يا نكند؟ در جاي ديگر فرمودند: اگركسي همسر داشته باشد و چهار شب با همسرش در بستري بخوابد و به همديگر پشت كنند، خلاف است. حتي فرمودند: اگر كسي همسري دارد و چهار ماه با همسرش مواقعه ننمايد، او حرام شرعي مرتكب شده و بايد توبه كند. در جاي ديگر فرمودند: بر شما واجب است خرج و مخارج همسرتان را نيز تأمين كنيد، غذا و لباسش رابدهي، به اندازة كافي او را تفريح و زيارت هم ببري و...

حال بايد با اين همسر و حوّاي در منزل چه كرد؟ با او باشيم  يا نباشيم؟ خواهيد ديد به محض اينكه به دامن ازدواج افتاديد، از بهشت به درآمده‌ايد و به تعبيري به گرفتاري افتاده‌ايد. و صد البته كسي كه مي‌خواهد آدم بشود بايد بداند كه آدميت با گرفتاري همراه است كه «لقد خلقنا الانسان في كبد»[2] يعني انسان را در سختي بزرگ مي‌كنيم. اگر كسي از لا بهلاي سختيها بالا نرود اصلاً بزرگ نمي‌شود. اگر كسي بگويد: من ازدواج نمي‌كنم تا هنگاميكه خود را خوب بسازم، چنين فردي خطا رفته است براي اينكه تمام انبياء و ائمه حتي پيغمبر اكرم  _ صلي الله عليه و آله و سله_  و اميرالمؤمنين «عَلَيهِ السَلام» هم ازدواج كرده اند. ازدواج هم سيرة پيغمبر است و هم سيرة انبياء و ائمه. شما هيچ پيغمبر و امامي  را نمي‌بينيد كه ازدواج نكرده باشند.

نتيجة كلام اين هم سيره بودن با پيغمبر و آل او اين شرط را مي‌طلبد كه انسان تمام دستورات ايشان را عملي كند اگر چه براي جامة عمل پوشاندن آن فرامين، مشكلات و سختيهاي بسياري در مسير حركت پديد آيد.

 

تطهير نمودن تن بخاطر نزديكي به شجرة دنيا:

 در روايت فرمودند: وقتي ديديم حضرت آدم رو به دنياي آلوده كرد، براي تطهير او در هنگام نماز دستور داديم كه صورت خود را بشويد. و از آنجا كه با پا به طرف دنيا رفت به او امر كرديم كه پايت را نيز بايد بشويي. و در ادامه چون با دست از آن درخت كسب و كار، ميوه و روزي زن و فرزند را كند و آن را بر سر گذارد و براي حوّايش آورد، به او دستور داديم كه دست و سر خويش را هم شستشو كن.

جناب عالي هم كه به طرف كشاورزي و كارمندي و كسب و كارت مي‌روي در حقيقت با صورت خود به طرف دنيا رو كرده اي. وقتي رو به طرف دنيا و شجره اش نمودي بايد در هنگام نماز، صورت را بشويي. زيرا كه صورت تو دنيايي را زيارت كرده است كه همواره آلوده مي‌باشد. وقتي به طرف دنيا روي آوري قطعاً با پا به طرف آن مي‌روي، پس در هنگام وضو، پايت را نيز بايد مسح كني تا پاك شود. در ادامة روايت فرموده است كه: «و به دست از درخت گندم باز كرد»  تو نيز هنگامي كه به محل كارت رفتي، مطمئناً با دست كارهايت را انجام خواهي داد پس در وضو دستهايت را هم بايد بشويي. «و بر سر نهاد و بر حوّا آورد»  وقتي كه رفتي و زحمت كشيدي و خون جگر خوردي و صبح تا به غروب كار كردي، مقداري را كه حاصل كارت است به عنوان احترام و عرض ادب روي سرت مي‌گذاري و تقديم همسر و منزلت مي‌كني پس در هنگام وضو، سرت را هم بايد مسح كني. حاصل كلام اينكه: دل به دنيا داده اي و رو به آن كرده اي، پا به سوي دنيا برده اي  و دست و سرت را نيز به واسطه آن آلوده كرده اي بنابراين از پا تا به سر به دنيا آلوده اي. حال اگر مي‌خواهي  به نماز رو كني بايد وضو بگيري تا اين وضو تو را تطهير كند و بعد از آن در پيشگاه خداوند حاضر شوي و يكپارچه در طهارت باشي. حاصل آن كه دنيا استغال است و نماز توحد و توحد با تعلق سازگار نيست پس از وحدت بسوي كثرت رجوع كن و از كثرت بسوي وحدت روي بنما تا از دنيا به نماز برسي كه اين عرضي بود مختصر از موقعيت و جايگاه وضو در نظام عالم.

«والحمد لله ربّ العالمين»

      پايان جلسة اول

---

1- سوره عبس آيه 34، 35، 36

1- سوره البلد آيه 5