«مجلس چهارم»

© مراتب طهارت: طهارت ظاهري- طهارت بدني

© طهارت حواس - زبان

© طهارت چشم

© طهارت در هنگام انعقاد نطفه

«بسم الله الرحمن الرحيم»

مراتب طهارت:

طهارت ظاهري «طهارت بدن»

همانطوري كه بين ظاهر و باطن عالم مناسبت وجود دارد و اين ظاهر و باطن از هم تأثير مي‌پذيرند، بين روح و بدن انسان نيز ارتباط تام و كاملي برقرار است كه هم بدن در روح تأثير مي‌كند و هم روح در بدن. اگر طهارت هم در مرتبة بدن و هم در مرتبة روح مراعات شود، تأثير بسيار زيادي در انسان خواهد داشت. اين است كه براي آدمي هم طهارت ظاهري (مانند طهارت بدن و لباس) و هم طهارت باطني كه طهارت در مقام نفس، عقل، خيال، وهم، سِرّ و باطن است، نياز مي‌باشد.

طهارت بدن را بايد مقدمة پاكي روح قرار داد و لذا حضرت آقا در ابتداي بحث طهارت فرموده اند: «طهارت بدن از ادناس و قاذورات و طهارت حواس از اطلاق و رها كردن آنها در ادراكاتي كه بدان نياز نيست» طهارت بدن از دنسها و قاذروات، همان طهارت بدن از نجاسات ظاهري است يعني انسان بعد از دفع كثافات و نجاسات بايد خودش را تطهير كند.

الحمدلله اكنون مردم اجتماع ما به سمتي سوق پيدا كرده اند كه سعي مي‌كنند بيشتر طهارت بدن و لباس را رعايت كنند و با رشد بهداشت، مشكلاتي كه در گذشته بر اثر عدم رعايت نظافت و پاكي وجود داشت، تا حدودي رفع شده است.

چند نكته مهم در طهارت ظاهري بدن:

انسان بايد در چند مورد از اقسام طهارات ظاهري توجه زيادي داشته باشد؛ يكي از آنها طهارت بدن از جنابت است تا جائيكه مواظب باشد حتي با بدن جنب به رختخواب نرود و نخوابد. بعضي از عزيزان رزمندة ما در ايام جنگ خاطرات بسيار خوشي را در اين بخش از خودشان به يادگار گذاشته اند. امكان نداشت رزمنده اي شب جنب شود و تا صبح با جنابت به سر ببرد. حتي در هواي سرد زمستان منطقه بهمنشير، خود را در آن رودخانه تطهير مي‌كردند.

طهارت ظاهري بدن باعث مي‌شود كه بدن معتدل شود و انسان درامور ظاهري بدن افراط و تفريط نكند تا آنجا كه باعث مي‌شود نفس نيز به اعتدال راه پيدا كند. آنچه مهم است اين است كه تأثير نامطلوب جنابت بر روح شخص بسيار شديد است لذا در رفع اين ناپاكي بايد خيلي دقت شود.

ديگر اينكه انسان سعي كند خود را در مقابل اشياء عالم برهنه نكند، در مقابل آفتاب و ماه و حيوانات و نظائر اينها خود را عريان نگاه ندارد. زيرا علاوه بر اينكه اين موجودات شعور دارند همچنين با انسان مراودة شهودي نيز دارند.

همينطور پدر و مادر نيز بايد آگاه باشند و مراعات بسياري از مسائل را در مقابل فرزندانشان بكنند. مجامعت پدر و مادر در كنار گهوارة فرزند يا كودك خردسال و يا فرزندي كه در خواب است، بسيار تأثير گذار مي‌باشد. به همين دليل روحيه بسياري از فرزندان از همان دوران ابتدائي خراب مي‌شود. چه بسا فرزند در دوران كودكي حتي در لحظاتي كه خواب است روحيه و حالي را از پدر و مادر بگيرد كه ديگر نشود با هيچ معلمي در دبستان و دبيرستان و با هيچ منبري در مسجد و حسينيه آن را تطهير كرد. اينجا ديگر مسئوليت آن بر گردن پدر و مادر است.

مادري كه قصدبه مستراح بردن فرزندكودك خودرا دارد بايد مواظب باشدكودك رو به قبله و يا پشت به قبله نباشدكه اگر چنين ذقتي نكند  فعل حرامي را مرتكب شده و اين فعل بر كودك تأثير گذار است. البته در روايات آمده است كه اگركودكي براي ادرار كردن، خود به سمت قبله نشست، كاري به او نداشته باشيد چون او نمي‌فهمد، اما اگر صلاح ديديد راهنمائيش كنيد. همة اينها باعث مي‌گردد كه نفس كودك معتدل شودو آهسته آهسته جان او به طرف طهارت روحي پيش برود.

طهارت حواس - زبان:

بعد از طهارت بدن از نجاسات، طهارت حواس مطرح مي‌شود يعني پاك بودن چشم و گوش و بيني و زبان و لمس از هر چه كه زائد است كه اين مرحله مرحلة بسيار سنگين و دشواري مي‌باشد.

همانطور كه مي‌دانيد انسان براي دست زدن به قرآن و تلاوت كردن آن بايد وضو بگيرد. از آنجا كه زبان و دهان نيز براي تلفظ، حرف را مس مي‌كنند، لذا اين مسّ زبان و دهان نيز بايد بر اساس طهارت باشد. به عنوان مثال اگر كسي بخواهد حرفي بزند كه با دو جمله، مفهوم كلامي خود را مي‌رساند اگر بدون علت، آن را ادامه دهد و با ده جمله مطلبش را تمام كند، معلوم مي‌شود كه اين زبان در حرف زدن طهارت نداشته است تا چه رسد به اينكه انسان حرف گزاف و بيهوده بزند.

نفسِ حرف زدن از رحمت رحمانية حق است اما خوب حرف زدن و حرفهاي خوب زدن جزء رحمت رحيميه و خاصه خداوند مي‌باشد. كه حضرت آقا در الهي نامة خود فرموده اند: «الهي به رحمت رحمانيه ات نطقم دادي، به رحمت رحيميه‌ات سكوتم بده» آدمي نبايد دهان را براي هر حرفي كه مي‌خواهد باز كند. به خصوص كساني كه با حيوانات سرو كار دارند همانند چوپانان و آنان كه با گاو و گوسفند در ارتباطند، ايشان خيلي بايد عفّت زبان داشته باشند كه در غير اينصورت اسباب نجاست زبان را فراهم مي‌آوردند.

خيلي‌ها تصور مي‌كنند نجاست هميشه همين بول و غائط است كه انسان بايد آن را از خودش دفع كند و حال اينكه نجاست معناي عامي دارد كه حرف بيهوده و گزاف را نيز شامل مي‌شود و دهان به واسطة آن نجس مي‌گردد و قابليت خواندن قرآن را از دست مي‌دهد. دهاني كه به غيبت كردن، دروغ گفتن و فحش دادن و حرفهاي گزاف و بيهوده زدن باز شود فاقد طهارت است و نشان از يك نجاست باطني دارد. زيرا نجاست درون، نجاست بيروني را نيز در پي‌دارد. گاهي ممكن است ظاهر بدن نجس باشد اما درون بدن نجس نباشد، اما در مورد بد دهان و آنكه حرف لغو مي‌گويد بايد گفت درونش نجس بوده كه به بيرون سرايت كرده است. به خاطر همين در روايات فرموده اند: با كسي كه بد دهان است رفيق نشويد زيرا دوستان بد دهان انسان را بد بار مي‌آورند.

زبان مبارك انسان همانند ديگر اعضايش موجودي است كه خداوند آنرا پاك و طاهر خلق كرده كه اگر انسان در حفظ پاكي آن كوشا نباشد و هر آنچه مي‌خواهد بگويد علاوه بر نجاست زبان و صوتي كه از دهانش خارج مي‌شود، گوش مخاطب را نيز آلوده و نجس مي‌كند. و لذا آية «لا يمسّه إلاّ المطهرون»[1] در همه جا جاري است. به خصوص شما جوانان بايد سعي كنيد از همين حالا زبانتان را مؤدب كنيد. وقتي همديگر را مي‌خوانيد به الفاظ خوش صدا بزنيد. پدر و مادر نيز بايد زحمت زيادي بكشند تا به فرزندان خود نيكو حرف زدن را بياموزند.

طهارت حواس - چشم:

در مورد طهارت چشم فرموده اند: هنگاميكه كه به منزل يكديگر مي‌رويد، توجهي به اشياء و لوازم آن خانه نداشته باشيد شما چه كار داريد كه در طاقچة اتاقشان چه نهاده اند و در اتاقشان چه گذاشته اند؟!

يكي از اساتيد بزرگوار حوزة علميه، آقاي انصاري شيرازي هستند كه از شاگردان مرحوم علامه طباطبائي مي‌باشند، ايشان بسيار مرد متواضع و افتاده اي هستند. يكي از حالات بسيار خوش ايشان اين است كه از ابتدا تا انتهاي كلاس تدريس شان اصلاً سر را بلند نمي‌كنند تا ببينند چه كسي در كلاس حضور دارد و چه كسي حضور ندارد. خودم چند بار در مجلس درس ايشان شركت كردم. هميشه برايم سؤال بود كه چرا ايشان فقط كتاب خود را نگاه مي‌كنند و اصلاً نگاهي به شاگردانشان نمي‌كنند تا ببينند در پاي درسشان يك نفر نشسته، يا ده نفر نشسته و يا پانصد نفر نشسته است؟! روزي خودشان مي‌فرمودند كه: «سرم را پائين مي‌اندازم تا اگر روزي شخصي به كلاسم آمد و آنرا نپسنديد، روز بعد به راحتي بتواند در كلاسم شركت نكند و خجالت هم نكشد. زيرا اگر من صورت او را ديده و بدين ترتيب او را شناخته باشم، ممكن است از من خجالت بكشد.» بزرگاني چون جناب آقاي انصاري شيرازي در ساختن خود زحمت كشيده اند، آن وقت آقايي ديگر به خانه مردم مي‌رود و مي‌خواهد همه چيز را شناسائي كند تا ببيند چه خبر است. اين بسيار كار زشت و ناپسنديده اي است. ما چه حق داريم كه وقتي به خانة دوستمان مي‌رويم تحقيق كنيم تا ببينيم مثلاً در كتابخانه اش چند تا كتاب وجود دارد؟! يا لابلاي دفترش چه نوشته شده است؟! به خصوص كسي كه مشغول نوشتن چيزي است و داعي بر اين دارد كه هنگام نوشتن كسي به دست او نگاه نكند. هرگز كسي كه كنار او نشسته، حق نگاه كردن به دست و نوشتة او را ندارد كه اگر نگاه كند طهارت چشمش را از بين برده است و اين چشم و صاحب چشم هرگز مؤدب نخواهد بود.

بندة خدايي مي‌فرمود: روزي براي دوستي نامه مي‌نوشتم. آقايي كنار من نشسته بود و خيلي سعي مي‌كرد تا نوشته ام را ببيند. من نيز برگه را طوري نگه داشته بودم كه ايشان نبيند اما با اين حال او دست بردار نبود. من هم نامه را رها كردم و در ادامة آن نوشتم: دوست عزيزم! الآن كه در حال نوشتن هستم يك بي‌ادبي به دست من مي‌نگرد كه از نوشتن باز ايستادم. در همين لحظه آن شخص ناراحت شد و با عصبانيت به من گفت: «من بي ادب هستم؟!» گفتم: همين كه ديدي يعني بي ادبي. تو چه حق داري نوشتة مردم را نگاه كني. جناب ملا احمد نراقي قضية مذكور را در خزائن چنين حكايت نموده است:

«فاضلي به يكي از دوستان صاحب راز خود نامه مي‌نوشت شخصي در پهلوي او  نشسته بود به گوشة چشم نامة او را مي‌ديد، بر وي دشوار آمد بنوشت اگر نه در پهلوي من دزدي زن نمردي نشسته بود و نوشته مرا مي‌خواند همة اسرار خود را بنوشتم، آن شخص گفت: والله نامة تو را مطالعه نكردم و نخواندم. گفت: اي نادان پس اين را كه مي‌گويي از كجا مي‌گويي».

همينطور استماع تلفن ديگران نيز خلاف ادب است. پشت در مردم نشستن و آهسته به حرفشان گوش دادن خلاف طهارت است. طوري باشيم كه هر كه خواهد گو بيا و هر كه خواهد گو برو! اين وقت است كه حواس از هر چه كه زائد بر فهم و ادراك است پاك مي‌شود.

اگر كسي مي‌خواهد در سير علمي و عملي وارد شود بايد به دو مطلب دقت كافي داشته باشد 1-طهارت 2-ادب. انسان بايد بدين دو امرتوجه كامل داشته باشد تا چشم و گوش و همگي اعضاء و جوارح اومودب شده و در مسير تكامل قرار گيرند.

طهارت در هنگام انعقاد نطفه:

طهارت بايد در تمام حالات و شئون انساني حفظ شود. در روايت فرموده‌اند: اگر شوهري در حين مجامعت با همسرش در همان حال، به فكر ناموس مردم باشد فرزندي كه از آن لحظه متولد مي‌شود فاقد طهارت خواهد بود. انسان بايد به گونه اي متولد گردد و رشد يابد كه شجرة طيبة طوبي گردد. درختي كه هر كس زير آن نشيند به نحوي از آن استفاده كند، آنگونه كه «اصلها ثابت و فرعها في السماء» باشد. به طوري كه يكي از حرف زدنش لذت ببرد، ديگري از راه رفتنش درس بياموزد و آن ديگري از اخلاق خوشش بهره بگيرد.

خداوند متعال در قرآن كريم مي‌فرمايد: پدر كشاورز است ومادر مزرعة آن «نساءكم حرث لكم»[2] زمين را حرث و آن كه زمين كشت مي‌كند را حارث و خود زمين را كشتزار نامند. خداوند مي‌فرمايد: زنان شما كشتزار شما هستند. شما در زنان خود كشت مي‌كاريد و بذر افشاني مي‌كنيد. همانگونه كه كشاورز مراقب «تيم جارش»[3] هست كه آبش كم نشود، يا بيش از اندازه آب نداشته باشد و مراقبت هاي ديگري را بعمل مي‌آورد تا بذرهايش از بين نرود به همان اندازه بلكه به مراتب بيشتر از آن مرد بايد مواظب زنش باشد و زن نيز خيلي بايد حواس خود را جمع كند و از زميني كه در آن تخم ريزي شده خوب نگهداري كند و آن را بپروراند تا جايي كه فرموده اند: در اين مدت زن نبايد بد دهان باشد، دروغ بگويد، سوء ظن داشته باشد و بي طهارت باشد. زن بايد تلاش كند تا از مزرعة خويش «شجرة طيبه» تحويل اجتماع دهد. شجره اي كه ميوه دهد و همگان از آن استفاده كنند.

       «و الحمد لله ربّ العالمين»

  پايان جلسة چهارم

از خدا خواهيم توفيق ادب        بي ادب محروم باشد از لطف رب

بي ادب تنها نه خود را داشت بد           بلكه آتش در همه آفاق زد

«مجلس دوم»

© وضو، طهارت از آلودگي قهري در محيط

© وضو، محو كننده اثرات تكويني آلودگي

© وضو، حافظ حالات روحي انسان

© وضو دل را حرم خدا مي‌كند

© وضو در حين كار به مثابه تطهير در حين عبادت است

«بسم الله الرحمن الرحيم»

وضو، طهارت از آلودگي قهري در محيط:

در مجلس قبل روايتي از جناب پيغمبر اكرم  _ صلي الله عليه و آله و سله_  نقل گرديد كه اگر اجازه فرمائيد لطيفة در آن روايت را دنبال كنيم. حضرت فرمودند: چون امت من به واسطه رو كردن به دنيا آلوده مي‌شوند و خداوند نيز شايسته نمي‌داند كه ايشان با آلودگي به زيارت نماز مشرف شوند، لذا دستور فرمود كه ابتدا دست و روي خود را بشويند و سپس به طرف نماز بروند. از اين لطيفه معلوم مي‌شود كه وضو راهي براي طهارت از آلودگي است. انسان در اجتماع با بسياري از افراد در ارتباط است در نتيجه قهراً همانند حضرت آدم رو به طرف آنان خواهد كرد و به محض رويارويي مطمئناً آلوده خواهد بود. چه بسا انسان با يك دعا خواندن حال خوشي پيدا مي‌كند اما همين كه از منزلش بيرون آمد و در اجتماع قرار گرفت، به محض نگاه كردن به چهرة مردم آن حال خوش از او گرفته مي‌شود كه اين آلودگي را خودِ جانِ  انسان به انسان گزارش مي‌دهد و اعلام سقوط مي‌كند. اما فرموده اند وضو از بهترين راههاي بر طرف نمودن آلودگيِ قهريِ در محيط است.

وضو، محو كننده اثرات تكويني آلودگي:

از آنجا كه انسان در اجتماع آدمي مسلك بوده و هميشه با ديگران در ارتباط است، لذا هميشه آلودگي هاي اجتماع دامنگيرش خواهد بود. به عنوان مثال زماني كه فردي يك مال دزدي شده را به شما مي‌فروشد اگر چه شما هم ندانيد آن شخص اين متاع را از چه راهي تهيه كرده است، با اين حال باز اثرات تكويني آن مال را نمي‌توان بر طرف نمود. حال اگر چه از جنبه فقهي به ما بگويند: چون پولي را كه در مقابل آن متاع پرداخت نموده ايد، مالك بوده ايد پس در برابر آنچه به دست آورده ايد نيز مالك هستيد، اما تا زمانيكه از اين متاع استفاده مي‌كنيد همچنان اثرات تكويني آن ادامه خواهد داشت. مثلاً مي‌بينيد تا زمانيكه آن لباس خريده شده را بر تن داريد روحية حاكم قبلي خود را نداشته و حال نماز خواندن و خلوت كردن را نداريد. چه بسا گاهي با يك خوردن و نوشيدن در خانة ديگران يا با يك قدم زدن و رفت و آمد در اجتماع و با يك نگاه كردن به چهرة مردم، آن اثر مطلوب معنوي از بين برود و باز برگرداندن حالي كه از دست رفته خيلي مشكل است. وضو و طهارت تمام اثرات اين آلودگي را بر طرف مي‌كند و انسان را نوراني مي‌نمايد.

وضو، حافظ حالات روحاني انسان:

«حال» همانند پرنده اي است كه وقتي از آسمان دل فرار كرد، آدمي ديگر به اين راحتي نمي‌تواند آن را به قفس تن برگرداند. آن قدر بايد منتظرش بماند تا شايد روزي برگردد. ممكن است دهها جاي ديگر نيز سير كند، اما به اين زودي باز نگردد. و اكنون هم كه بعد از مدتي آمده است، صاحبخانه چگونه بايد از اين ميهمان پذيرائي كند تا بار ديگر برنخيزد؟! اين است كه به ما فرموده اند: از صبح تا غروب دائماً وضو داشته باشيد و براي رفتن به پيشگاه نماز ابتدا خود را با وضو طاهر كنيد. تا آنجا كه فرموده اند مستحب است با وضو به رختخواب برويد و بخوابيد. بزرگان متعبّد ما، به محض اينكه چشمشان به نامحرمي بيفتد و يا كمترين دگرگوني در حالات روحاني شان پديد آيد، فوراً وضو مي‌گيرند كه البته اين وضو بسيار كارساز است. لذا در دين تأكيد فراواني براي وضو گرفتن شده است. لذا اگر چه اهل فكر شدن به آساني حاصل مي‌شود اما اهل دل شدن خون دل خوردن خواهد.

به بايد خون دل خوردن چه خوني       كه هر يك قطره اش زهر هُلاهل

آنچنان بايد مراقب باشد كه مبادا با ورود غير حق، حق را از دل براند. حالا بايد آنقدر زمينه سازي كند و جان به لب شود، آنقدر خدا خدا كند و نازش را بكشد، تا بار ديگر او را به آشيانه اش برگرداند. چه بسا اتفاق مي‌افتد كه به كرّات نعمت ورود حق در دل را به خاطر ورود غير حق از دست مي‌دهد و باز هم خداي متعال به او مي‌فرمايد: «صد بار اگر توبه شكستي باز آي» اين است كه وضو گرفتن، منطقة دل را صاف مي‌كند تا ان شاء الله حرم براي صاحبدلي چون خدا گردد.

وضو دل را حرم خدا مي‌دارد:

«دل» بر خلاف «فكر» بسيار رقيق است. به عنوان مثال اگر دوستي دهها بار به انسان بد كند باز انسان در مقام تفكر با خود مي‌گويد: «چون او دوستم بود و من هم رفيق اويم، اين بار هم عيبي ندارد... من كه نمي‌توانم با او قهر كنم» و بدين ترتيب خود را قانع مي‌كند تا اينكه مبادا به خاطر حركت او كينه اي در دلش پديد آيد. ولي دل را نمي‌توان قانع كرد. زيرا آنچنان رقيق است كه روي آوردن دوباره اش بعد از برگشتنش از كسي، كار مشكلي است لذا راه دل گر چه نزديكترين راه است اما بسيار باريك و تاريك و پر زحمت است. راه فكر مسيرش طولاني و پر پيچ و خم است اما در عين حال طريقش بسيار آسان تر است در مقابل، راه دل نزديك است چون به محض اينكه «دل» به حق توجه كند او نيز مي‌آيد و جاي مي‌گيرد،  اما آن قدر رقيق و باريك است كه به كوچكترين آلودگي، «حق» مي‌رود. زيرا حق مي‌خواهد در دل آشيانه كند و از آنجا كه او «واحد» است لذا براي خود در دل شريك نمي‌پذيرد. چنان كه امام صادق«عَلَيهِ السَلام»  فرموده است: «القلب حرم الله فلا تسكن في حرم الله غير الله»[1] و نفرمود: «العقل حرم الله» فكر حرم خدا نيست زيرا چه بسا انسان در مرحلة فكر هم با خدا باشد و هم با غير خدا. بر خلاف دل كه يا بايد با خدا باشد و يا با غير خدا.

حضرت استاد علامه (روحي فداه) در باب هفتم دفتر دل حديث مذكور را چنين به نظم در آورده اند:

بيــا بشنـو حـديــث عـــالم دل    ز صاحبدل كه دل حق راست منزل

امـام صـــادق آن بحــر حقــايق    چنين در وصف دل بوده است ناطق

كه دل يكتــا حــرم بــاشد خدا را  پس انـدر وي مده جــا ماســوا را

در شرح ابيات فوق چنين گفته ايم: در دل مؤمن جا براي غير نيست زيرا دلدارِ مؤمن غيور است كه با تجلي غيرتش غيري را در جهان دل مؤمن نگذارد.

سرّ اينكه در دل مؤمن غير حق را جايي نيست آن است كه او با غيرت الهي و ظهور عزت و سطوت و عظموت حق در همه كلمات وجودي كه محل تجلي انوار حقه اند، به يك وجود لايتناهي وصول يافته است كه سلطان وحدت شخصي سعي و صمدي وجود واجب را نظاره‌گر است كه «هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن» اين دولت را قاهر و خلق را كه سراب اند مقهور مي‌بيند كه «يحسبه الظمأن ماءً».

در الهي نامه مولايم آمده: الهي از پاي تا فرقم، در نور تو غرقم. «يا نور السموات و الارض انعمت فزد!» و اين نور همان نور وجود است كه يك فروغ رخ ساقي است كه بر جام افتاده است.

صاحبان دل از ضلالت كوكو به حيرت هو هو دست يازيده اند كه در دارالتوحيد محضر عالم، سخن افسانه از تكثير و ممكن ندارند. لذا اين كمترين در روز هشتم شهر رجب الاصب سنة هزار و چهارصد و هفده با كسب اجازه از محضر حضرت حق مي‌خواهد اسم اين نظام هستي را «دارالتوحيد» نام نهد. و اين مقتبس از كلام مولايم در الهي نامة تحفة الهي اش است كه فرمود: «الهي از من برهان توحيد خواهند و من دليل تكثير»، «الهي از من پرسند توحيد يعني چه، حسن گويد تكثير يعني چه؟!»

اين صاحبدلان عرش اعظم اله درويش وار، روز و شب را در حضور دلدارند كه گويند: «الهي اگر چه درويشم، ولي داراتر از من كيست كه تو دارايي مني»، «الهي ديده از ديدار جمال لذت مي‌برد و دل از لقاي ذوالجمال». اينان دائم بر بساط قرب حق آرميده اند كه بساطي جز آه ندارند لذا دلي شكسته دارند و تني خسته كه گويند: «تن به سوي كعبه داشتن چه سودي دهد آن كه دل به سوي خداوند كعبه ندارد»؛ لذا دل به جمال مطلق داده اند هر چه بادا باد، و به ديدن او عالين وار مرزوقند و حرم دل را بر نامحرمان اوهام و اراذل و اوباش حرام نموده‌اند. لذا در جهان پر از هياهو هوهو مي‌كنند؛ و از خراب آباد به عشق آباد سفر كرده اند و به ديدار جمال يار، عبد الجمال شده اند.

آنان كه در حرم دل جا براي غير نگذاشته اند، شعله اي تنور آسا با آه آتشين دارند تا قرباني در مناي قرب دوست گردند كه تا چون ذبيح ابراهيم چهره بر زمين نهند و بيماران اميدوارند كه تا طبيب عيسي دمش آيد و مرهمي بر آن نهاد.

دل اينان مست وار در شست يار است كه بر اساس قبض و بسط اسمائي دلدار گاهي آرميده‌اند و گه بي قرار، گه همچون برق رخشندة خندان اند و گه چون ابر بارنده باران و گاهي از فروغ رخ دوست روي شكفته دارند و گه از نسيم كويش در خمار و در مقام لا يقفي قلبشان فيض حق را هستند اميدوار.

غرض اينكه حرم دل جز يك دلدار نمي‌پذيرد و خداوند نيز مي‌فرمايد: من هم فقط يك حرم مي‌خواهم، اگر آن يكي را به من اختصاص داديد مي‌آيم و اگر سر سوزني خواستي در آن حرم مرا با غير شريك كني، من از آنجا خواهم رفت و جايگاه وضو در اين بين آن است كه قلب را دائما حرم امن الهي قرار مي‌دهد.

وضو در هنگام كار به مثابه تطهير در حين عبادت است:

عزيزان! كار شما نيز عبادت است. لذا صبح كه به سوي مزرعه و محل كارتان مي‌رويد قبل از آن وضوئي بگيريد و رو به قبله «يا الله» بگوئيد و سپس به راه بيفتيد. چرا كه بي‌وضو نمي‌توان عبادت كرد، همچنان كه بي وضو نمي‌توان به نماز روي آورد و يا بي احرام رو سوي خانه كعبه كرد و حج بجاي آورد. زيرا مزرعه ومحل كارتان كعبه و قطرات عرقي كه در آنجا از جبين و بدنتان سرازير مي‌شود كفاره گناهان شما است. هر مقدار كه در حين كار عرق مي‌ريزيد، خودتان را صاف مي‌كنيد پس هر صبح كه براي كار بر مي‌خيزيد وضويي بگيريد و بعد از آن نوزده بار «بسم الله الرّحمن الرّحيم» به عدد حروف اين آية مباركه تلاوت كنيد تا آن «وضو» تطهيرتان كند و آن «بسم الله» آفات و بليّات و شعله هاي اشتغالات جهنّمي دنيا را از شما دور نمايد. اين قدر به زورِ بازويتان متكي نباشيد، رزق را بايد از جاي ديگر بدهند همچنان‌كه جناب رسول الله  _ صلي الله عليه و آله و سله_  مي‌فرمايند: «دم علي الطهاره يوسع رزقك»[2] شما دائماً اهل طهارت و پاكي باشيد، رزقتان وسيع خواهد شد. ان شاء الله عرض خواهيم كرد كه اصلاً يكي از راههاي به دست آوردن روزي، وضو است.

«و الحمد لله ربّ العالمين»

   پايان جلسه دوم